Kalisz (łac.Calisia, jid.קאַליש) – miasto na prawach powiatu w środkowo-zachodniej Polsce, położone na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Prosną, u ujścia Swędrni; historyczna stolica Wielkopolski.

Od 1314 r. do II rozbioru Polski Kalisz był stolicą  województwa kaliskiego. Następnie został stolicą departamentu kaliskiego w Księstwie Warszawskim, w  Królestwie Kongresowym stolicą wpjewództwa (do 1837), później (w latach 1837–1845 i 1867–1918) stolicą guberni Cesarstwa Rosyjskiego. W latach 1975–1998 był stolicą województwa kaliskiego.

Nazwa pochodzi od archaizmu kał oznaczającego bagno, mokradło. Ze względu na liczne znaleziska wskazujące na obecność Celtów w okolicy Kalisza istnieje również możliwość, że nazwa pochodzi od celtyckiego słowa cal, oznaczającego strumień lub rzekę.

Nazwę miasta w zlatynizowanej formie Kalis notuje Gall Anonim w Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116.

Historia miasta do rozbiorów Polski

Na dzielnicy Piwonice istniał zespół osad i cmentarzysk świadczących o nieprzerwanym osadnictwie począwszy od neolitu przez epokę brązu, wczesną epokę żelaza, okres przedrzymski iokres wpływów rzymskich, aż po wczesne średniowiecze. Liczne odkrycia rzymskich importów (skarb z Zagórzyna i inne) wskazują na to, że okolice Kalisza były ośrodkiem na trasie szlaku bursztynowego.

Powyższe fakty oraz podobieństwo średniowiecznej nazwy Kalisza do antycznej Kalisii, wzmiankowanej w 158 roku n.e. przez Klaudiusza Ptolemeusza, są powodem utożsamiania ich ze sobą co do lokalizacji przez historyków, począwszy od Jana Długosza, który nazwał Kalisz najstarszym miastem Polski (Calisia - Poloniae civitatum vetustissima).

Na Zawodziu, w miejscu późniejszego grodu, istniała od VI wieku osada otwarta; podobna osada istniała od VII wieku na Ogrodach. Pierwszy gród na Zawodziu wzniesiono w latach około 850–860. W tym samym czasie na północ od grodu powstała osada otwarta na Starym Mieście. Osada kasztelańska z grodem od IX w.

W okresie panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego (około 950–1025) gród centralny na Zawodziu został otoczony 24 (znanymi) grodami położonymi w promieniu około 30 km od Zawodzia. Od X w. Kalisz był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis), do XII w. był stolicą jednej z siedmiu prowincji utworzonych przez Bplesława I Chrobrego. W 1138 na mocy ustawy sukcesyjnej sukcesyjnej Bolesława III Krzywoustego ziemia kaliska została włączona do dzielnicy senioralnej.

W 1193 w kolegiacie św. Pawła Apostoła został pochowany książę kaliski Mieszko Młodszy, w 1195 książę kujawski Bolesław Mieszkowic,  w 1202 książe zwierzchni Polski Miszko III Stary.

W 1233 roku Henryk Brodaty spalił gród na Zawodziu i następnie założył nowy wraz z osadą przy ufundowanym wtedy być może kościele św. Mikołaja. Miasto osiągnęło wysoką pozycję w 2. połowie XIII w., kiedy stało się główną rezydencją Bolesława Pobożnego i stolicą wschodniej Wielkopolski. W tym czasie władca dokonał też lokacji w Kaliszu miasta – na nowym miejscu, nieopodal nowego grodu ustanowionego przez Henryka I Brodatego (na północ od zniszczonego, pierwotnego grodu). Nie jest jednak znana data tego wydarzenia. Niektóre źródła sugerują istnienie w Kaliszu klasztoru franciszkanów już w 1257.

Przed 1279 w północnej części Nowego Miasta, nad kanałem Prosny, Blesław Pobożny wzniósł zamek książęcy, późniejszy Zamek Królewski w Kaliszu (rozebrany w latach 1803–1804).

W czasie rozbiciu dzielnicowego (XIII w.) stolica osobnego księstwa. W czasach nowożytnych siedziba wojewody, ośrodek sukiennictwa i stolarstwa, w XIX wieku ośrodek kaliskiego-mazowieckiego okręgu przemysłowego. Ośrodek naukowy i religijny, po opuszczeniu habsburskich Czechach w pobliżu osiedliły się wspólnoty braci czeskich. W 1613 z wieży koscioła św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa prowadzono pierwsze w Polsce obserwacje astronomiczne przy użyciu sprowadzonej do Kalisza lunety. Wówczas także został wymyślony w Kaliszu, stosowany do dziś w większości lunet i teleskopów zwierciadlanych montaż paralaktyczny, ułatwiający śledzenie poruszających się po niebie obiektów. Od 1801 nieprzerwanie działa teatr założony przez  Wojciecha Bogusławskiego. W początkach XIX w. siedziba stronnictwa politycznego Kaliszan dążącego do reform gospodarczych.

Gmina żydowska w Kaliszu należała do najznaczniejszych w Koronie Królestwa Polskiego, a rabini Kalisz przewodniczyli obradom Sejmu Czterech Ziem (1581–1764).

Rozwój miasta w XIX w. i do I wojny światowej

W 1793 miasto po II rozbiorze Polski zostało stolicą departamenu kaliskiego Prus Południowych, w 1807 departamentu kaliski Księstgwa Warszawskiego. W 1805 zaczął ukazywać się tygodnik „Kronika Miasta Kalisza”. W 1798 został założony Park Miejski. W 1813 w Tyńcu stoczono bitwę pod Kaliszem, w której oddziały saskie VII Koprusu Wielkiej Armii gen. Reyniera zostały rozbite przez rosyjski korpus gen. von Wintzingeroda; Kalisz został zajęty.

W 1813 - 17 lutego przybył do Kalisza cesarz Aleksander I z wojskiem, feldmarszałkami, generałami, posłami różnych państw i dyplomatami. Następnie przyjechał król Fryderyk Wilhelm III. W trakcie kaliskiego zjazdu monarchów, prowadzono  rozmowy oraz zawarto porozumienia i traktaty między Rosją a Prusami stały się one decydujące dla dalszych losów kampanii przeciw Napoleonowi oraz przyszłego porządku w Europie. Car przebywał w Kaliszu sześć tygodni i mieszkał w budynku prefektury. Imperium Rosyjskie i Królestwo Prus zawarły tutaj traktat kaliski, dzięki któremu Prusy przystąpiły do koalicji przeciw NapoleonowiW

W 1815 powstało Królestwo Polskie i w 1816 ponownie utworzono województwo kaliskie, które w 1837 zostało przemianowane na gubernię kaliską.

W 1818 erygowano diecezję-kaliską ze stolicą w Kaliszu i założono Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, najstarsze towarzystwo muzyczne w Polsce.

W tym samym roku książę namiestnik Józef Zajączek wydał postanowienie o funduszu pożyczkowym dla Kalisza, rozpoczynając wielką przebudowę miasta: uregulowano wówczas Warszawskie Przedmieście, wytyczono m.in. plac św Józefa, ulicę Warszawską, ulicę Łódzką, uregulowano Wrocławskie Przedmieście, aleję Józefiny i ulicę Wrocławską, w 1821 wzniesiono pałac Trybunalski, w 1824 pałac Komisji Województwa Kaliskiego, w 1826 most Kamienny, w 1833 pałac Weissów. W latach 1842–1843 według projektu Teodora Urbańskiego uregulowano Kaliski Węzeł Wodny. W 1864 powstała Kaliska Straż Ogniowa, pierwsza ochotnicza starż ogniowa w Królestwie Polskim. W 1866 na Kanale Bernardyńskim wybudowano most Żelazny, pierwszy polski most o konstrukcji stalowej. W 1870 zaczął ukazywać się dziennik „ Kaliszanin''. W 1878 powstałaibiger , w 1887 Fabryka Fortepianów i Pianin Teodor Betting, w 1892 Fabryka Pirników i Biszkoptów Kazimierza Mystkowskiego. W 1890 ukończono budowę nowego ratusza, w 1900 ukończono budowę nowego gmachu Teatru Miejskiego, a w 1902 budowę gmachu Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego z salą koncertową.

Kalisz był miastem wielonarodowościowym. W 1860 liczył 12 835 mieszkańców, w tym 47% Polaków, 34% Żydów i 19% Niemców.

W latach 1900–1902 wybudowano Kolej Warszawsko-Kaliską, w latach 1914–1917 powstała Kaliska Kolej Dojazdowa. W 1906 założono Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej. Na samym początku I wojny światowej, dnia 2 sierpnia 1914 do Kalisza wkroczyły wojska niemieckie. W dniach 7 - 22 sierpnia 1914 z niewyjaśnionych przyczyn ostrzelały one, zbombardowały i później podpaliły bezbronne miasto. Jak się powszechnie uważa, prawie całkowitego zniszczenia Kalisza dokonały oddziały pod dowództwem majora Hermanna Preuskera; istnieją jednakże źródła wskazujące jako sprawcę pułkownika Hoffmana z Landwehr-Infanterie-Regiment Nr 7.

Spaleniu uległ m. in. gmach ratusza i teatru. W gruzach legło 95 proc. zabudowy staromiejskiej, co spowodowało eksodus ludności i spadek liczby mieszkańców z 70 do 5 tysięcy. Na Wzgórzu Wiatracznym dokonano mordu na 80 cywilach ( decymacja 800 zatrzymanych mężczyzn). Niemiecka komisja oceniła straty poniesione przez miasto na 25 mln rubli w złocie.

Kalisz w niepodległej Polsce

Historycy oceniają, że Kalisz był najbardziej zniszczonym miastem w Europie w czasie I wojny światowej. Po odzyskaniu niepodległości odbudowano miasto, zachowując średniowieczny plan zabudowy.

W dwudziestoleciu międzywojennym w garnizonie Kalisz stacjonowały jednostki 25 Dywizji Piechoty pod dowództwem gen. Franciszka Altera, m.in. 25 Pułk Artylerii Lekkiej, 29 Pułk Strzelców Kaniowskich; sztab dywizji stacjonował w Kaliszu.

W 1934 zmieniono granice miasta, włączając m.in. Majków, Chmielnik, Tyniec, Rajsków, Rypinek wraz ze Starym Miastem, Zagorzynek, Noskó i Korczak (łącznie 2 413 ha); w konsekwencji dworzec Kolei Warszawsko-Kaliskiej znalazł się w granicach miasta, dworzec czołowy Kaliskiej Kolei Dojazdowej przy granicy miasta. W 1939 Kalisz liczył już 81 052 mieszkańców i pod względem liczby ludności był 15 największym miastem w Polsce.

W czasie II wojny światowej Kalisz znajdował się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej anektowanym przez III Rzeszę, w Kraju Warty; w 1939 utworzono rejencję kaliską z siedzibą w Kaliszu, której obszar objął południowo-wschodnią część województwa poznańskiego i województwo łódzkie.

W 1960 odbył się jubileuszowy Obchód XVIII Wieków Kalisza inaugurujący obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.W 1961 odbyły się I Kaliskie Spotkania Teatralne, w 1952 rozwiązano, a w 1962 reaktywowano Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, w 1969 odbył się I Ogólnopolski festiwal Awangardy Beatowej, pierwszy polski rockfestiwal muzyczny. W 1974 powstała Filharmonia Kaliska, w 1987 założono Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Źródło: http://fotopolska.eu; www.google.pl; www.wikipedia.pl; www.kalisz.info.pl: www.kalisz.pl; 

Więcej informacji w zakładce: Ogłoszenia

Niedziela - nabożeństwo

godz. 10:00